نيروگاه نكا، مازوت و گازهاي گلخانه‌اي در ساحل مازندران
مهدي زارع
در آبان 1402 مديرعامل شركت مديريت توليد برق نكا اعلام كرد: نيروگاه شهيد سليمي نكا طي ۷ماهه گذشته حدود ۵ ميليارد و ۵۵۰ميليون و ۹۲۹هزار كيلووات ساعت انرژي خالص توليد كرد، در مهر ماه 1402 بيش از ۷۸۸ ميليون و ۱۷۵ هزار كيلووات ساعت انرژي خالص در واحدهاي بخار و بلوك سيكل تركيبي توليد و به شبكه سراسري برق كشور تزريق شد. نيروگاه نكا با ظرفيت توليد دو هزار و ۲۱۴ مگاوات به عنوان يكي از نيروگاه‌هاي بزرگ كشور ۴ درصد برق ايران را تامين مي‌كند. نيروگاه سيكل تركيبي شهيد سليمي نكا با توان اسمي 2214 مگاوات از چهار واحد بخار هر كدام با توان اسمي 440 مگاوات، يك واحد سيكل تركيبي متشكل از دو واحد گازي هر كدام با توان اسمي 137 مگاوات و يك واحد بخار تشكيل شده است. توان اسمي 160 مگاوات و دو توربين انبساط با قدرت هر يك 9 مگاوات است. نيروگاه در مجاورت درياي كاسپين / مازندران قرار دارد و ساخت آن در سال 1354 آغاز و پس از 4 سال در سال 1358 به پايان رسيد. اين نيروگاه از دو قسمت مستقل گرمايشي و سيكل تركيبي تشكيل شده كه در ساحل ايران يكي از بزرگ‌ترين نيروگاه‌ها از نوع خود است كه از سوي آلماني‌ها ساخته شده است. بر اساس گزارش توليد برق نيروگاه نكا در سال 1402 مي‌توان برآورد كرد كه ماهانه حدود 280 هزار تن دي‌اكسيد كربن به جو زمين در جنوب درياي مازندران حاصل كار نيروگاه نكا وارد مي‌شود (2.2 ميليون تن براي هشت ماه ابتدايي سال 1402) . اگر ميزان توليد گاز دي‌اكسيد كربن براي سال 2023 در اين حدود 740 ميليون تن برآورد شود، ميزان توليد گاز دي‌اكسيد كربن از نيروگاه نكا حدود 3.3 ميليون تن تخمين زده مي‌شود كه حدود نيم درصد از توليد كل گاز دي‌اكسيد كربن در ايران است. انتشارات حاصل از توليد برق بر اساس نوع منبع انرژي و نوع و كارايي نيروگاه‌هاي برق متفاوت است. مقدار CO2 توليد شده به ازاي هر كيلووات ساعت در هر دوره زماني با توجه به منابع برق عرضه شده به شبكه برق در آن زمان متفاوت خواهد بود. بنابراين انتشار CO2 مربوط به برق و عوامل انتشار CO2 ساعتي، روزانه، ماهانه و سالانه متفاوت است. براي كاهش مصرف آب ناشي از كاهش منابع زيرزميني در استان مازندران، قرار است يك واحد نمك‌زدايي در نيروگاه شهيد سليمي (نكا) در فروردين ماه به بهره‌برداري برسد. ساخت واحد نمك‌زدايي با ظرفيت توليد روزانه 6 ميليون ليتر آب از درياي كاسپين در سال‌هاي دهه 90 شمسي آغاز شد. پروژه‌اي از مهندسان داخلي و كارشناسان آب، در سال 1397 راه‌اندازي شد، اما محاصره اقتصادي امريكا عليه افراد و سازمان‌هاي ايراني، واردات تجهيزات را با مشكل مواجه كرد و اين سرمايه‌گذاري به تعويق افتاد. در حال حاضر واحدهاي يك و دو نيروگاه نكا گازسوز شده‌اند و تلاش براي حذف سوخت مازوت در دو واحد ديگر ادامه دارد. ساخت نيروگاه به دهه ۵۰ برمي‌گردد. آن زمان اتريش كنسرسيوم بين‌المللي با محوريت كشور آلمان، براي ساخت اين نيروگاه تشكيل شد. سوخت پايه نيروگاه گاز طبيعي است و استفاده از آن به نفع نيروگاه و محيط زيست است، اما وقتي گاز به نيروگاه نمي‌رسد از مازوت – نفت كوره - براي گرم كردن بويلرها استفاده مي‌كنند . نيروگاه نكا در سال 1400 بيش از يك ميليارد و ۵۰۷ ميليون ليتر مازوت و يك ميليارد و ۲۴۷ ميليون مترمكعب گاز مصرف كرده است. اين نيروگاه ۴ درصد برق كشور را توليد مي‌كند. كمبود گاز، عاملي بود كه پاي نفت كوره يا مازوت را براي سوزاندن و هر چه بيشتر آلوده كردن هوا به محيط باز كرد. مازوت نزديك به دو دهه است كه در نكا مي‌سوزد و پناهگاه حيات وحش ميانكاله درست در امتداد جريان دود و ذرات حاصل از مصرف سوخت مازوت نيروگاه شهيد سليمي نكا قرار دارد. علاوه بر چند هزار جمعيت شاغل در اطراف نيروگاه نكا كه در معرض تهديد مستقيم اين آلودگي‌ها هستند، بيش از ۲۰ روستاي بزرگ و پرجمعيت نيز در شعاع كمتر از ۱۰ كيلومتري نيروگاه قرار دارد كه نزديك به ۶۰ هزار نفر در آنها ساكنند. روستاهايي مانند زاغمرز، يكه‌توت، زينوند، اميرآباد، حسين‌آباد، للِـه‌مرز، يعقوب‌لنگه، نمك‌چال، برگه، نوذرآباد، دنگسرك، ولوجا، مهدي‌آباد، خورشيد، تازه‌آباد، عسگرآباد و قره‌تپه كه در شهروير 1401 اعضاي شوراي اسلامي همين روستاها در نامه‌اي به دادستان مازندران خواستار صدور دستور توقف مازوت‌سوزي شدند. چالش‌هاي اصلي محيط زيست درياي كاسپين مي‌تواند به افزايش سطح آب، آلودگي‌هاي زيست محيطي، ورود گونه‌هاي ناهمخوان به درياي مازندران، از بين رفتن مخازن گياهي و اتروفيكاسيون بينجامد.
اين چالش‌ها كشورهاي ساحلي كاسپين را مجبور به انعقاد كنوانسيون چارچوب حفاظت از محيط زيست دريايي درياي كاسپين در سال 2003 كرد. رقابت بر سر مسائل انرژي در دريا و تضاد نظرات در مورد رژيم حقوقي، سطح همكاري پنج كشور ساحلي در اين زمينه را تحت‌الشعاع قرار داده است. حوضه جنوبي و مركزي كه با يك مرز فيزيوگرافي از هم جدا شده‌اند. رويدادهاي نادر باعث همرفت در مقياس بزرگ تا حداكثر ژرفا در حوضه جنوبي و مركزي به‌طور همزمان و به دنبال آن اختلاط جزيي است. در حوضه مركزي افزايش شوري كه در تشكيل يخ در اوايل زمستان رخ مي‌دهد احتمالا براي ايجاد همرفت كافي است. درياي مازندران و سلامت محيط ساحلي آن بسيار بر زندگي مردمان ساكن در تمام 5 كشور ساحلي آن اثر مي‌گذارد. حركت در جهت توسعه انرژي‌هاي پاك و تجديدپذير تنها چشم‌انداز سالم براي تامين انرژي و حفظ سلامت ساكنان براي دهه‌هاي بعد است.